Niedawno opublikowane badanie w Computers in Human Behaviour wskazało na nowatorską metodę badania zmęczenia poprzez... skurcz źrenic. Badacze z Uniwersytetu Tsukuba postanowili przyjrzeć się bliżej temu zjawisku w kontekście długotrwałych aktywności przed komputerem, takich jak e-sport. Okazało się, że zmniejszająca się średnica źrenic może być skutecznym wskaźnikiem zmęczenia umysłowego, choć... gracze nie zawsze to odczuwają: czy to z powodu skoków poziomu adrenaliny, czy to ze względu na pobudzenie wynikające ze spożycia np. kofeiny.
E-sport łączy w sobie zaangażowanie psychiczne i fizyczne oraz wymaga intensywnego zaangażowania kognitywnego, co z kolei może prowadzić do zmęczenia na tym polu. Naukowcy postanowili sprawdzić, czy gracze są świadomi własnego zmęczenia umysłowego oraz, czy istnieją nieinwazyjne metody jego monitorowania.
W badaniu wzięło udział 35 młodych dorosłych z Uniwersytetu Tsukuba oraz społeczności graczy w Akihabarze. Uczestników podzielono na dwie grupy: graczy "rekreacyjnych" oraz profesjonalnych e-sportowców. Przed eksperymentem uczestnicy przeszli analizę składu masy ciała oraz wypełnili ankiety oceniające ich nawyki związane z grami, aktywność fizyczną i wzorce snu. W dniu eksperymentu zobowiązano ich do powstrzymania się od alkoholu, kofeiny i wysiłku fizycznego, aby zapewnić jednolitość w zakresie warunków badawczych.
Eksperyment odbył się w kontrolowanym środowisku, gdzie uczestnicy grali w wirtualny mecz piłki nożnej przez trzy godziny. Monitorowano ich tętno za pomocą czujnika na klatce piersiowej, a średnicę źrenic mierzono urządzeniem do śledzenia wzroku. Oceniano także wydajność poznawczą uczestników za pomocą trzech testów: Flankera, Stroopa i Simona, które mierzą różne aspekty funkcji wykonawczych. Dodatkowo uczestnicy wypełniali kwestionariusze oceniające subiektywne poczucie zmęczenia i przyjemności.
Początkowo gracze rekreacyjni wykazywali poprawę funkcji wykonawczych po godzinie gry. Jednak po dwóch godzinach zarówno rekreacyjni, jak i profesjonalni gracze doświadczali spadku wydajności, co objawiało się wydłużonym czasem reakcji i zmniejszoną dokładnością. Co ciekawe, owo zmęczenie nie było zgodne z subiektywnymi odczuciami graczy, co sugeruje, że gracze mogą nie być w pełni świadomi swojego zmęczenia.
Najciekawsze jednak było zmniejszenie się źrenic po ponad dwóch godzinach gry. I akurat ta zmiana też była wspólna dla obu grup, co świadczy o zmniejszonym pobudzeniu ośrodkowego układu nerwowego. Źrenica kontrolowana jest przez autonomiczny układ nerwowy i może ona odzwierciedlać zmiany obciążenia poznawczego i zmęczenia. Naukowcy stwierdzili, że zmniejszenie średnicy źrenicy jest wiarygodnym wskaźnikiem wyczerpania psychicznego.
Pomimo zmęczenia poznawczego i zwężenia źrenic, nie zaobserwowano znaczących zmian w tętnie ani poziomie kortyzolu. Zmęczenie umysłowe nie wiązało się więc ze zwiększonym stresem dla organizmu, a średnica źrenicy okazała się bardziej czułym miernikiem zmęczenia umysłowego. W ten sposób uzyskujemy bardzo wiarygodny wskaźnik wyczerpania umysłowego, a to dobra wiadomość np. dla sektora motoryzacyjnego, który od dawna stosuje w niektórych autach systemy wykrywające zmęczenie u kierowcy.
Trzeba jednak pamiętać, że badanie przeprowadzono na niewielkiej grupie osób, aczkolwiek wstępne wyniki wskazują jasno: nasze źrenice sporo o nas mówią. Przyszłe badania powinny rozszerzyć te ustalenia, badając różne źródła zmęczenia umysłowego i być może doprowadzając nas do nowych metod jego mierzenia, badania oraz... przeciwdziałania mu lub jego skutkom.
